Fiilimsiler / Eylemsiler | PDF

• Fiilimsiler, fiillerden türerler.
• Fiillerden türemelerine rağmen hiçbir şekilde kip çekimine giremezler.
• Fiilimsiler, olumsuzluk eklerini alabilirler.
• Fiilimsi ekleri, fiile gelerek isim soylu sözcükler türetirler. Bu fiilimsi ekini almış sözcükler, türemiş sözcük olarak kabul edilirler. Bu türetme sonucunda fiiller; isim, sıfat, zarf gibi nitelikler kazanırlar.

Fiilimsilerin yargı bildirmesine yönelik kaynaklar arasında farklılıklar yer almaktadır. Kimi kaynaklar fiilimsilerin yargı bildirdiğini söyler. Kimi kaynaklar ise sadece yan yargı bildirdiğini bu nedenle temel yargı olarak nitelendirilemeyeceğini söylemektedir. Örneğin Güvender, fiilimsileri yargı bildirir olarak kabul etmezken Esen ve Palme gibi kaynaklar yargı bildirir olarak almaktadır.

3 tür fiilimsi vardır:

• İsim Fiil
• Sıfat Fiil
• Zarf Fiil

Fiilimsilerde önemli olan cümleye göre kazandıkları anlamdır. Fiilimsi ekine benzediği hâlde fiilimsilerin kattığı isim, sıfat, zarf anlamlarını kazandırmayan ekler de vardır. Bu nedenle sadece, eki alıp almadığı değil; aynı zamanda sıfat, isim, zarf olup olmadığı da önemlidir.

1. Mastar Fiiller / Ad Eylemler / İsim Fiiller

Bu eklerin genel kullanımı -ma, -ış, -mak şeklindedir. Elbette çekime göre -me, -iş, -mek hâlini de alabilirler. Fiillere gelerek cümle içerisinde isimmiş gibi davranırlar.

• Bu tatilde size gelmeyi düşünüyordum.
• Yanımda oluşun beni çok etkiledi.
• Görmek kadar gülmek de önemlidir.

NOT: İsim fiillerin olumsuz hâlleri de olabilir. Ancak -me isim fiil ekini olumsuzluk ekiyle karıştırmamak gereklidir.

• Ben gelmeyeceğim, sen git.
   (Olumsuzluk Eki )         

👉 İsim fiiller, olumsuzluk ekleriyle de kullanılabilir:

• Gelmemeyi düşünüyormuş.
  >Gel-me-me > İlk –me > olumsuzluk eki
                      İkinci –me > fiillimsi

NOT: -ış, iş eki fiilden fiil yapma eki ile karıştırılmamalıdır. Eğer kelimede birlikte ya da karşılıklı yapma anlamı varsa o kelimede -ış, -iş eki fiilimsi görevi üstlenemez.

• Tüm kuşlar ötüşür yüreğimin kenarında.
  (İşteşlik anlamı yani birliktelik anlamı kattığı için fiilimsi değildir.)
• Bizim papağanın ötüşünü kesinlikle duymalısın.
  (Fiilimsi)

➤ Kalıplaşmış İsim Fiiller

Bazı isim fiil ekini almış kelimeler, kalıplaşmış olarak karşımıza çıkarlar. Bu nedenle artık fiilimsi niteliklerini kaybedip bir nesnenin adı olmuşlardır. Kalıplaşmış olup olmadığını olumsuzluk eki getirerek öğrenebilirsiniz.

• Elindeki çakmak kimin?
• Her gün dondurma yer misin sen?
• Alt kattaki danışmaya uğradın mı sen?

NOT: Kalıplaşmış isim-fiillerde "hareket" unsuru yoktur. Hareket unsuru söz konusu ise bu fiilimsi, değil ise kalıp bir isimdir.

• Binanın çıkışında beni bekledi. (Kalıp isim)
• Odadan çıkışı hiç de hoş olmadı. (Fiilimsi)

👉 İsim-fiil ekleri cümlede yapım eki görevi üstlenebilir:

• Yapma çiçeklerle geldi yine karşıma.
  Bu cümlede -ma eki sıfat görevi oluşturmuştur.

2. Sıfat Fiiller / Ortaç

Fiillere gelen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleriyle yapılır. Elbette getirildikleri kelimelere göre şekil değiştireceğini unutmuyoruz.

• Çalışan adamı kim sevmez?
• Öpülesi elleri vardı.
• Görünmez kazaya yol açtı.
• Koşar adımlarla yürüdü.
• Gelecek sezon, Galatasaray’da oynuyorum.

Not: Olumsuz hâlleri de yapılabilir.
👉 Sıfat-Fiiller, fiillere gelerek sıfat üretirler. Bu şekilde adlaşmış sıfatlar da olabilir.

•  Çalışmayan adam istemiyorum.

• Bazı sıfat-fiiller, kiplere benzer: -ecek, -miş, -ar, mez.

Ancak burada önemli olan husus, kiplerin yüklemde kullanılması veya kipin kullanıldığı kelimeyi yükleme bağlamasıdır. Bununla beraber, sözcüğün cümleye kattığı anlamın sıfat olması da son derece önemlidir.

Örnekler:

• Tutmaz dizlerim birden düzeldi. “-mez, -maz” =Sıfat Fiil Eki 
• Dedemin dizleri tutmaz.            “-mez, -maz” = Geniş Zaman Kipinin Olumsuzluk Eki
• Koşar adımlarla yanıma geldi.     “-ar, -er” = Sıfat Fiil Eki  
• Her sabah mutlaka koşar.            “-ar, -er” = Geniş Zaman Kip Eki
• Yırtılmış pantolon ile dışarı çıkma.    “-mış, -miş, -muş, -müş” = Sıfat Fiil Eki    
• En sevdiği pantolonu yırtılmış.     “-mış, -miş, -muş, -müş” = Öğrenilen Geçmiş Zaman Kip Eki

-er, -ar, -ır, -ir ekleri fiilden fiil yapım eki olarak da karşımıza çıkabilirler. Fiilden fiil yapım eki ile sıfat fiil eki karıştırılmamalıdır.

• Kopar bir elma şu dalından da yiyelim.
  (Fiilden fiil yapan ek= kop- fiilinden kopar- fiiline geçmiş)
• Çıkar yol kalmamış gibi görünüyor.
  (Burada çıkar ifadesi sıfat görevindedir. Nasıl yol? Çıkar yol.)

NOT: Sıfat fiiller niteleme sıfatı oluşturur.

Adlaşmış Sıfat Fiil

Sıfat fiiller, çekim eki aldıklarında ismin yerini tutarak adlaşırlar.

• Bizi tenhada görenler varmış.
                 (gören insanlar)
• Sana anlattıklarımı kimse bilmemeli.
  (anlattığım şeyleri)
• Görünmezleri görünür kıl ya Rab!
  (görünmez şeyleri)

3. Zarf Fiiller / Bağ Fiiller / Ulaç

Fiillere gelerek zarf olmalarını sağlarlar. Cümle içerisinde sıkça yer alırlar.
Kenyalı emadan ince ip arakla dıkça
Eve varmazcasına gelmeksizin çıktığında

Bu şifreleme harici eklerimiz şunlardır: “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında”

• Yatarken ışıkları söndür. (-kan diye bir çekimi yoktur.)
• Yaz, baharım döndü, kış oldu; sen benden gittin gideli.
• Öyle somurtarak ders dinlenilmez.
• Ölürcesine top oynuyorlardı.
• Para biriktirip araba alacak.
• Gelir gelmez konuşmaya başladı.
• Seni görünce elim ayağıma dolandı.Güle oynaya yola çıktılar.
NOT: "Oldukça" kelimesi bazen kalıplaşmış zarf oluşturur ve fiilimsi niteliğini yitirir. Oldukça kelimesi “çok” anlamına gelirse ve hareket özelliği olmazsa kalıplaşmış demektir.

• Bu soru oldukça zor bir sorudur.
            Kalıp zarf
• Sen yanımda oldukça ben mutlu olurum.
                        Fiilimsi

NOT: -dık, -dik sıfat fiil eki ile karıştırılmamalıdır.
"-dığında" hâlini alınca zaman anlamı katarsa zarf fiil olacaktır..

• Bu anlattığında ne var şimdi?
anlattığın şey (sıfat-fiil)

• Bunu bana anlattığında çok geçti artık.
  Zaman anlamı (zarf-fiil)

Hazırlayan: Melih Özdamar

Fiilimsi ile ilgili çevrim içi soru çözmek için tıklayın.

İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. 
Türkçe ve Edebiyat yönetimi.