Türk edebiyatında İslamiyet’in kabulü ile destanlarda da dönüşümler gerçekleşmeye başlamıştır. Bu dönüşümlerle beraber kurt motifi, içeriklerde de İslami etkilerin arttığı görülmektedir. PDF olarak bunları sizlere hazırladık. Yakında içerik, PDF haricinde de burada olacaktır. Aşağıdaki linkten PDF dosyasını indirebilirsiniz.
A. SATUK BUĞRA HAN DESTANI
- Satuk Buğra Han, 9.yy.ın sonlarına doğru doğmuş, ilk Müslüman Türk devletini kuran kişi olması bakımından öne çıkmış bir Türk hükümdarıdır.
- Destanda, Satuk Buğra Han’ın devlet dini olarak İslamiyet’i kabul edişi ve İslam uğruna yaptığı savaşlar anlatılmaktadır.
- Satuk Buğra Han’ın adı ilk olarak Kutadgu Bilig’de zikredilmiştir.
- Satuk Buğra, destanda bir alp-gazi tipi olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Satuk Buğra kâfirlerle savaşır, savaş esnasında ağzından ateşler çıkarır, kılıcını sallayınca kılıcı kırk adım birden uzar. İslamiyet’i Çin’de de yayar.
Hz. Muhammed, Miraç esnasında peygamberler arasında bulunan bir kişiyi tanıyamaz. Cebrail Aleyhisselam’a kim olduğunu sorar. Cebrail, bir peygamber olmadığını, kendisinden üç yüz yıl sonra dünyaya gelerek İslamiyet’i yayacağını söyler. Hz. Muhammed, Satuk Buğra’ya ve kırk yiğidi-ne gece gündüz dua eder. Bu olaydan üç yüz yıl sonra doğan Kaşgar hükümdarının oğluna Buğra Han adı verilir. Doğduğu gün büyük depremler oluşur. Falcılar, Satuk Buğra’nın büyüyünce Müslüman olacağını söyler. Annesi, bunun yalan olduğunu ve eğer Müslüman olursa öldürülmesi gerektiğini söyler. Buğra, on iki yaşına gelince kırk arkadaşı ile ava çıkarken bir tavşanın peşine düşer. Bir müddet sonra bu tavşanın ihtiyar bir adam olduğunu görür. Bu kişi Hızır’dır. Bu olayın üzerine Buğra, Müslüman olur.
B. MANAS DESTANI
- Kırgızlara ait, dünyanın en büyük ve en hacimli destanıdır.
- En uzun Türk destanıdır.
- 1 milyon 500 bin dizeden oluştuğu söylenmektedir.
- Destanın tespit edildiği 19. yy.a kadar da Kırgız tarihindeki önemli olaylar, ozanlar tarafından destana alınmıştır.
- Kırgız toplumunun yaşam tarzlarına, kültürlerine kadar her şey, bu destana kodlanmıştır.
- 16. yy.da Kırgızların İslamiyet’i kabulüyle İslami görüş ve düşüncelere göre destan şekillenmiştir.
- Destan, üç bölümden oluşur. (Manas, Semetey, Seytek)
- Manas’ın yurdu ve ulusu koruma düşüncesi zamanla İslam’ı yayma ideolojisine dönüşmüştür.
- Manas, kâfir Moğol asıllı Budist Kalmuk ve Çinlilere karşı savaşır.
- Destanda Manas, üç kere ölür iki kere dirilir.
- Manas’ın atının adı Ak Kula’dır.
- Destandan bahseden en eski kaynak 16. yy.da yazılan Seyfeddin Molla’ya ait Mecmuût Tevarih adlı kitaptır.
- Manas; Manasçı, ırcı, comokçı denilen ozanların belleğinde nesilden nesile aktarılmıştır.
C. CENGİZ HAN DESTANI
- Cengiz Han, 13. yy.da Türk-Moğol kavimlerini birlik altında toplamış büyük bir imparatorluk kurmuştur.
- Eski Çin kaynaklarında, 13. yy. İlhanlı veziri Reşidüddin’in Camiü’t Tevarih adlı eserin-de ve 17. yy.da Ebu’l Gazi Bahadır Han tara-fından yazılan Şecere-i Terakime’de Cen-gizname ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
- Cengizname’de Cengiz’in atalarının bozkurt soyundan geldiği söylenir.
- Cengiz Han’ın yaptığı savaşlar anlatılır.
D. EDİGE DESTANI
- 13. yy.da Altınordu Hanlığı’nın Timur tarafından yıkılışını konu alır.
- Destan, adını kahramanı olan Edige Mirza Bahadır’dan almıştır.
- Yaptığı mücadeleler 15. yy.da yazı hâline getirilmiştir.
E. BATTAL GAZİ DESTANI
- Seyyit Battal Gazi’nin Anadolu fetihlerini ve İslam’ın yayılmasını anlatır.
- Asıl adı Seyyit Abdullah olan Battal Gazi başkahramandır.
- Hz. Ali soyundan gelen Hüseyin Gazi’nin oğludur.
- Hz. Muhammed’in Battal Gazi’ye ulaştırılan tükürüğü sayesinde her dili konuşabilir.
- 8. yüzyılda Emevi-Bizans savaşında kahramanlık yapan Seyyit Abdullah, yıllar sonra Türk-Bizans savaşlarının kahramanı olmuştur.
- Türk-Rum çatışmalarını ele alır.
- Battal Gazi, aslen Arap olmasına rağmen çok sevildiği için Malatyalı bir Türk serdarına dönüşmüştür.
- Büyücü, cadı, dev gibi olağanüstü varlıklarla da savaş söz konusudur.
- Bu yönüyle olağanüstülük gösterir.
- Şeytan ile anlaşma yapan Babek’le savaşır.
- Ateşte yanmaz, doğadaki varlıklara hükmedebilir.
- Atının adı Aşkar’dır.
- Bazı kaynaklara göre Danişmend Gazi ile Sarı Saltuk, Battal Gazi’nin isim değiştirmiş hâlidir.
F. DANİŞMEND GAZİ DESTANI
- 12. yy.da sözlü olarak şekillenen ve 13. yy.da yazıya geçirilen bir destandır.
- Battal Gazi Destanı’nın devamı niteliğindedir.
- Melik Danişmend Gazi’nin, Battal Gazi’nin torunu olduğu düşüncesi hâkimdir. Bazı kaynaklarda ise Battal Gazi’nin torunu Sultan Turasan ile arkadaş olduğu geçer.
- Büyük Selçuklu tarafından Anadolu’ya gönderilen Melik Danişmend Gazi’nin Gürcü ve Ermenilere karşı yaptığı gazaları anlatılır.
- Danişmendname’de olaylar, kahramanlar ve yer adları gerçeğe çok yakın olduğu için bir süre tarih kitabı zannedilmiştir.
- Tüm bunların yanı sıra masalsı unsurlar da taşımaktadır.
- Manzum-mensur karışık bir şekildedir.
G. SARI SALTUK DESTANI
- Mensur bir Türk destanıdır.
- Battalname ve Danişmendname’nin devamıdır.
- Alperen bir derviş olan Sarı Saltuk’un kerametlerini anlatır.
- Sarı Saltuk’un asıl adı Şerif Hızır olarak geçmektedir. Evliya Çelebi ise adının Muhammed Buhari olduğunu söyler.
- Sarı Saltuk, dört kitabı ezbere bilir; devlerle, cinlerle, cadılarla, ejderlerle savaşır; olacakları rüya yoluyla görmesi; Kaf Dağı gibi masalımsı unsurların da yer alması yönüyle ilgi çekicidir.
- Satuk Buğra Han Destanı ile karıştırılmamalıdır.
- Cem Sultan’ın Emri ile Ebul Hayr Rumi tarafından 15. yy.da yazıya geçirilmiştir.
- Üç ciltten oluşur.
F. KÖROĞLU DESTANI
Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sine göre 16. yy.da Kuzeybatı Anadolu’da yaşayan bir eşkıyadır Köroğlu.
- Asıl adı Ruşen Ali’dir
- Babası Yusuf’un gözlerine Bolu Beyi tarafından mil çektirilince Bolu Beyi ile mücadelelere girişir.
- Babasının gözlerinin açılmasını sağlayacağına inandığı sihirli üç köpüğü getirmek için Aras Nehri’ne gider. Köpükleri kendisi içer ve ölümsüzlük, şairlik, yiğitlik gibi yetenekler kazanır.
- Atının adı Kırat’tır.
Hazırlayan: Melih Özdamar
