Tek başına bir anlam taşımayan, sonuna geldiği sözle cümledeki diğer kelimeler arasında anlam ilişkisi kuran sözcüklerdir.
Türkçede edatlar şöyle gruplandırılabilir: gibi, için, ile, sade, sadece, yalnız, ancak, bir, tek, değil, mı, mi…
➔ Yönelme hâliyle birleşenler: -e doğru-kadar-rağmen-göre-karşı-karşın-dek-değin
➔ Ayrılma hâliyle birleşenler: beri, dolayı, ötürü, -den başka-önce-sonra-evvel
1. İle
Edatların kullanımları içerisinde kullanıldığı yere göre tür değiştiren kelimeler bulunmaktadır. Cümleye vasıta, birliktelik, durum anlamı katan ve “ekleşebilen” bir edattır.
- Seninle dışarıda yürüyelim biraz. (Birliktelik)
- Dün sabah uçakla Ankara’ya gitti. (Araç)
- Sinirle adamın üstüne yürüdü. (Durum)
📣 DİKKAT: İle sözcüğünün yerine “ve” bağlacı getirilebiliyorsa bu kelime “bağlaç” görevi üstlenir.
- Bu müziklerle coşar insanın gönlü her gece.
(ve = kabul etmedi > edat)
- Düşüncelerle şarkılar bütünleşiyor her daim.
(ve = kabul etti > bağlaç)
2. Ancak
Cümleye sadece, ihtimal, en erken anlamı katan kelimedir.
- Bu sefer kendine ancak tuluatçıların arasında yer bulabildi. (Sadece)
- Bir yıl sonra ancak Çamlıbel’de bulabilmişlerdi. (Güçlükle, olsa olsa)
📣 DİKKAT: Ancak sözcüğü “ama, fakat, lakin” anlamına gelecek şekilde kullanılırsa bağlaç görevi üstlenir.
- Bu büyüklük değil ancak mertçe bir davranıştır. (ama = kabul etti > bağlaç)
- Bu soruyu ancak senin çözeceğine inanıyorum. (“ama”yı kabul etmeyip “sadece”yi kabul etti > edat)
3. Yalnız
Yalnız sözcüğü; ama, fakat, lakin’i kabul ettiği anda bağlaç görevli olur. Bunları kabul etmeyip sadece anlamına gelirse edat görevi üstlenir.
- Ülkede bunu yapabilecek yalnız sen varsın. (“ama”yı kabul etmedi, sadeceyi kabul etti = edat)
- Ders çalışmak istiyorum yalnız hazırlıklarımı henüz yapamadım. (“ama” sözcüğünü kabul ettiği anda bağlaç görevi üstlendi.)
📣 DİKKAT: Yalnız sözcüğü kullanıldığı yere göre tür değiştirir. Fiilleri ve fiilimsileri nitelerse zarf, isimleri nitelerse sıfat görevi, çekim eki alırsa isim görevi kazanır.
- Yalnız yaşamayı kim ister ki? (Fiilimsiyi nitelediği için zarf görevlidir.)
- Yalnız bir hayat, tüm insanlığın korkusudur. (İsmi nitelediği için sıfat görevlidir.)
- Kendimi bildim bileli yalnızım. (Çekim eki aldığı için ad görevi üstlenmiştir.)
4. Bir – Tek
Bu sözcükler kullanıldıkları yere göre tür değiştirse de “sadece” anlamına geldiği anda edat görevi üstlenir.
- Beni bir sen anlarsın bu hüzünlü diyarda. (Bir sözcüğü, sadece anlamına geldiği için edat görevi üstlenmiştir.)
- Her şeyi anlarım, tek bunu anlayamam. (Sadece anlamına geldiği için edattır.)
📣 DİKKAT: Bir sözcüğü, kullanıldığı yere göre tür değiştirebilir.
- Biri de beni arıyor sabahtan beri. (İsmin yerini tutmuştur. Arayan kişinin adı bulunmaktadır ancak bunun yerine başka bir sözcük tercih edilmiştir. Bu nedenden ötürü zamir görevlidir.)
- Bir kişi gerekiyor bizlere. (Bir sözcüğü, kişi kelimesinin önüne gelerek sıfat görevi üstlenmiştir.)
5. -e Karşı
Basit ama bir o kadar da tehlikeli bir edattır. Cümledeki kullanıma dikkat edilmelidir.
- Hazar Gölü’ne karşı çayımızı yudumladık.
- Fenerbahçe’nin Galatasaray’a karşı galibiyeti yok.
📣 DİKKAT: Karşı sözcüğü her yönelme hâliyle birleşiminde edat görevli değildir.
- Bana karşı gelmenin hesabını vereceksin.
Bu cümlede karşı gelmek bir bütündür. Yönelme hâliyle birleşme durumu olmadığı için edat değildir.
- Sabaha karşı tarafa yöneleceklerini söylediler.
Bu cümlede sabaha karşı ifadesinden çok karşı taraf olarak kullanılmıştır. Yönelinen yer karşı taraftır. Bu nedenle bu sözcük edat görevli değildir.
- Galatasaray, kupayı almak için karşıya geçti.
Cümlede karşı kelimesi isim olarak kullanılmıştır. Nitekim geçilen yerin adı karşıdır.
6. -e Doğru
-e karşı edatında olduğu gibi -e doğru da kullanıldığı cümleye göre hareket edilmesi gereken bir edattır. Yönelme hâliyle yan yana bulunması, o sözcüğün edat olduğu anlamına gelmemektedir.
- Seninle bu konuyu akşama doğru konuşalım.
Bu cümlede -e doğru edat görevlidir. Çünkü bir bütünlük arz eder. Ne zaman konuşalım sorusuna akşama doğru cevabı verildiği için burada edat görevlidir.
📣 DİKKAT:
Doğru sözcüğünün önünde hâl ekinin bulunması onun edat olacağına işaret değildir. Cümledeki anlamın iyi kavranması gerekir.
- Benimle doğru konuşmanı tercih ederim. (zarf)
- Doğru yoldan şaşma hiçbir zaman. (sıfat)
- Tahtaya bir doğru çiz bakalım. (isim)
7. -den Başka
Yine cümledeki anlamına göre hareket edilmesi gereken edatlardan biridir.
- Bana senden başka kimse hakaret etmedi.
- Çaydan başka bir içecek bilmez bu adam.
📣 DİKKAT:
- Başka sözcüğü kullanıldığı yere göre tür değiştirebilir.
- Ben artık başkasını görmek istemiyorum. (zamir)
- Başka yönlerden bakalım bu olaya. (sıfat)
Anlamlarına Göre Edat Kullanımları:
- Dünden beri evden çıkamadık. (zaman)
- Sana göre aşk laftan ibaret. (görelik)
- Bu iş, diğerine göre daha zor. (kıyaslama)
- Ruhu ay kadar parlaktı cananın. (benzerlik)
- Bugün bin kadar video çekimi için hazırlandık. (yaklaşık – amaç)
- Seni görmek üzere evden çıkmıştı. (amaç)
- Bankalar faiziyle almak para verir. (şart)
PDF LERDEN NASIL FAYDALANABİLİRİM
Merhaba, yapmanız gereken PDF'e gelip PDF'nin sağ üstündeki ok işaretine tıklamak. Sonrasında açılan sekmeden indirebilirsiniz.
Ellerinize sağlık.