Anlamca birbirine zıt iki duygu, düşünce, hayal ve kavramı bir arada kullanma sanatıdır. Bir düşünceyi karşıtıyla göstermek ya da anlatmak sözü etkili kılar. Ayrıca zıt kelimelerin bir arada kullanılması da her zaman zıtlık doğurmaz.(Numan Külekçi)
UYARI: Türkçede yer alan tezat sanatı ile edebiyat içerisindeki tezat sanatında alan farkı bulunmaktadır. Türkçede bir kelimenin olumsuzu onun zıttı kabul edilmez. Yani ağlamak kelimesinin zıttı gülmektir. Ağlamamak ise onun olumsuzudur.
“Beyaz kâğıt üzerine kara kalemle resim yapıyor.”
Beyaz-kara tezatlık yoktur. Tezatlık olması için bir noktada birleşmeleri gerekir.
“ak akçe kara gün içindir.” atasözünde “kara gün” kötü günü ifade ettiği için ak kelimesiyle tezatlık meydana getirmiştir.
Tezatlık olumlu eylemlerle ya da aralarında manada tezatlık olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla da yapılabilir.
Cihânın yüzünü güldürmüş iken lutf u şâdmân
Revâ mı ben duâkârın gibi bir nüktedân ağlar
“Güldürmek” ve “ağlamak” filleri olumlu olarak bir manada karşılaştırması yapılmıştır.
ÖRNEKLER:
- Ya gezen bir ölü yahut gömülen bir diriyim Mumyadır canlı da cansız da bu kabristanda (Ölü-diri)
- Ne efsȗnkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyet Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten (Hürriyet-esir-i aşk- esaret)
- Gülmek ol goncaya münasiptir Ağlamak bu dil-i hazine gerek (Gülmek-ağlamak
- Âyînedir bir birine subh u şâmımız (subh: sabah, şâm: akşam)
- Işk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tâbib Kılma dermân kim helâkim zehri dermânındadır (dert-derman)
- Dil hânesini yık koma taş üstüne bir taş Sen yap anı iller ana virâne disünler (yık-yap)
Hazırlayan: Ömer Genceli
Diğer söz sanatlarına gitmek için tıklayın.
