Bir dilin kullanımında var olan bölgesel ve kültürel farklılıklar sonucu, dil içindeki çeşitlenmelerle ağız, lehçe, şive dediğimiz türler oluşur. Dilin belirli çerçevedeki özel kullanımıyla da ağız ya da jargon kavramları oluşmuştur.
Bu kavramların oluşumu da tam olarak dilimizin zenginliğini kanıtlamaktadır. Türkçe, dil büyüklüğü bakımından dünyanın tam olarak beşinci büyük dili olarak karşımıza çıkar. Bunun sonucunda da kendi içerisinde ülkelere, bölgelere göre bir ayrım göstermiştir.
➦Ağız Nedir?
Ağız sözcüğü, TDK üzerinde "Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili." olarak tanımlanır. Kısa bir tanım yapacak olursak bir dilin en yakın zamanlarda ayrılmış küçük bölge kollarıdır diyebiliriz.
↔Örnek↔
"“Geliyorum” kelimesinin çeşitli Anadolu ağızlarında geliyom, gelirem, geliyem şeklinde söylenmesi gibi. Anadolu lehçesinin Rumeli, Karaman, Aydın, Harput vb."
"Beni bak gıı, n'apıp durun? (Bana bak kız, ne yapıyorsun) Ege ağzı
Tokat ağzına yönelik örnekler:
badal=merdiven
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin şordan
ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin şordan
ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki
➥Şive Nedir?
Bir dilin, izlenebilen tarihî gelişimi içinde ayrılmış kollarıdır. Şiveler; bir milletin tarihî, siyasi, sosyal ve kültürel nedenlerle farklı yurt coğrafyalarına dağılması sonucunda ortaya çıkar. Azeri Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkmen Türkçesi vb. şiveler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı engelleyecek kadar derin değildir. Bu ayrılıklar, lehçe kavramındaki kadar derin değildir.
Şive, TDK üzerinde "söyleyiş özelliği" olarak kendine yer bulur.
Dilimizin diğer şiveleri:
Türkiye Türkçesi: Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.
Gagavuzca: Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.
Azerice: Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.
Türkmence: Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.
Özbekçe: Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.
Uygurca: Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.
Kazakça: Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.
Kırgızca: Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat.
Tatarca: Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.
Gagavuzca: Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.
Azerice: Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.
Türkmence: Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.
Özbekçe: Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.
Uygurca: Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.
Kazakça: Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.
Kırgızca: Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat.
Tatarca: Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.
➥ Lehçe Nedir?
Lehçe terimi, bir dilin tarihi gelişimi içinde "izlenemeyen" dönemlerinde ayrılmış kollarıdır. TDK üzerinde "Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt" olarak tanımlanmaktadır.
Buradaki tanımdan yola çıkılacak olunursa ağızda sadece ses ve söyleyiş farklılığı varken "lehçe" tanımında ise bunlarla beraber yapı ve söz diziminin de değişikliği esas alınır. Lehçeler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı güçleştirecek kadar derindir. Bu durumun temel nedeni ise o dönemlerdeki siyasi ve coğrafi farklılıklardır.
↔Örnek↔
Türk dilinin Çuvaş ve Yakut lehçesi ön plandadır.
En ubayın hanna üöreneriy? (Senin ağabeyin nerede okuyor?)
➥ Jargon Nedir?
Aynı meslek veya topluluktaki insanların, ülke dilinde ortak olarak kullanılan dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır. TDK üzerinde "Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığı" olarak ele alınır.
↔Örnek↔
Hasta dün gece eks oldu. (Ölüm, tıp jargonunda "eks" olarak adlandırılır.)
➥ Argo Nedir?
Ortak dilden ayrı olarak belirli toplulukların ses, yapı, söz dizimi bakımından farklılık gösteren dil veya kelime dağarcığıdır. Anlaşma biçiminin farklılığından doğmuştur. Argo kelimelere özel anlamlar yüklenir ve toplum tarafından kabul görürse kullanım yaygınlaşır. Argo, TDK üzerinde "Her yerde ve her zaman kullanılmayan veya kullanılmaması gereken çoklukla eğitimsiz kişilerin söylediği söz veya deyim." olarak değerlendirilmektedir.
↔Örnek↔
Adam afili, etrafa caka satıyor.
İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır.
Türkçe ve Edebiyat yönetimi.