Tevriye sanatı, bir sözün yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetme sanatıdır.
UYARI: Kinaye ile karıştırılmamalıdır. Kinayede hem gerçek hem mecaz anlam söz konusu iken tevriyede iki anlam da gerçek anlamlıdır.
ÖRNEK 1:
“Tahir Efendi bana kelp demiş İltifatı bu sözde zahirdir. Maliki mezhebim benim; zira İtikadımca kelp tahirdir.”
Bu örnek, Nef’i’ye aittir. Örnekte yabancı kelimelerin anlamları bilinirse eğer, çözümleme daha doğru yapılacaktır. Nitekim tahir kelimesi Arapçada temiz anlamına gelmektedir. Kelp kelimesi de köpek anlamına gelir. Tahir, dönemin şeyhülislamıdır ve orada hem özel ad olarak hem de temiz anlamına gelecek şekilde kullanılmıştır.
ÖRNEK 2: “Bu kadar letafet çünkü sende var.
Beyaz gerdanında bir de ben gerek.”
Örnekte “ben” sözcüğü ile tevriye yapılmıştır. Hem insan yüzünde yer alan siyah nokta hem de şahıs zamiri kastedilmiştir.
ÖRNEK 3:
“Fuzuli gülmezdi çünkü çileli ve ciddi bir adamdı.”
İpucu olarak özel adların kullanımını bilmek esasen yeterlidir. Fuzuli bu cümlede hem “gereksiz” hem de özel ad olarak kullanıldığı için tevriye sanatına örnektir.
ÖRNEK 4:
“Avazeyi bu âleme Davud gibi sal Bâkî kalan bu kubbede hoş bir sada imiş.”
Örnekte yine özel ad üzerinden tevriye sanatı uygulanmıştır. Bâkî hem sonsuzluk anlamına gelir hem de şairin adıdır. Bu da tevriye sanatına örnek oluşturur.
ÖRNEK 5:
“Bir delikanlı haramîdir deyü afv ettiler Asmadan kurtuldu ammâ çok sıkılmıştır şarâb”
Cümle okunduğunda şarap, üzüm bağı bağlantısı kurulduğu görülür. Aynı zamanda bir gencin affedilmesi anlamı vardır. Yani “asmadan” sözcüğü hem bağ hem de asma işi olarak kullanılarak tevriye yapılmıştır.
PDF Dosyasını İndirmek İçin Tıkla
Hazırlayan: Melih Özdamar
