Örnekler:
Kapkaranlık geceler sergiliyor ruhum senden uzakta.
Sıfat Ad
Taze günlerin ardından sergiliyor güneş sarı yüzünü.
Sıfat Ad Sıfat Ad
Tam anlamıyla detaylara girmeden evvel yukarıdaki örnekleri inceleyelim. Ön ad yani sıfat, isimlerden önce gelerek onları nitelemiş. İsme "nasıl" sorusunu sorarak tespit ediyoruz.
Nasıl gece? > Kapkaranlık gece
Nasıl gün? > Taze gün
Nasıl yüz? > Sarı yüz
- Sekiz çocuk
- Güzel arabalar
- Şeker insan
📣 UYARI: Sıfatlar, normal olarak isimlerden önce gelirler. Ancak bazı soru bankalarında şiirler aracılığıyla isimlerden sonra da getirilebilir. Bu şiire has bir özelliktir. Aynı zamanda "unvan sıfatları" yani "bey, efendi vb." sıfatlar da isimlerden sonra gelen istisna sıfatlardır.
Sıfatları, kendi başlığı altında iki ana bölüme ayırırız.
- Niteleme Sıfatları
- Belirtme Sıfatları
- İşaret Sıfatları
- Belgisiz Sıfatlar
- Sayı Sıfatları
- Asıl Sayı Sıfatı
- Sıra Sayı Sıfatı
- Üleştirme Sayı Sıfatı
- Kesir Sayı Sıfatı
- Soru Sıfatları
A. Niteleme Sıfatları
Bir adın önüne gelerek onları renk, durum, biçim yönünden niteleyen
sözcüklere "niteleme sıfatı" denir.
Niteleme sıfatlarını bulabilmek için isimlere "Nasıl?" sorusunu
sormak gereklidir.
Örnekler:
Hırçın dalgalar vuruyor sahile, kızgın rüzgarın altında; kaybolmuş bir baharı arıyor gözlerim.
Sıfat Ad
Sıfat Ad
Sıfat
Ad
📡 *** Adlaşmış Sıfat Nedir?
Sıfatlar, çekim ekini “genel” olarak almazlar. Alırlarsa adlaşır,
adlaşmış sıfat olurlar.- Genç çocuklar başarılı olmalıdırlar.
- Gençler, başarılı olmalıdırlar.
ÖRNEKLER
-
Sinirli insanlar hep zarar
verirmiş.
Sıfat ad
-
Sinirliler hep zarar verirmiş.
Adl. sıfat
-
Bu savaş, iyi
insanlarla
kötü insanların
savaşıdır.
Sıfat ad Sıfat ad
-
Bu savaş,
iyilerle
kötülerin
savaşıdır.
Adl. sıfat
- Güzelim arabayı ne hâle getirdiler!
B. Belirtme Sıfatları
1. İşaret Sıfatları (Gösterme Sıfatları)
İşaret sıfatları, varlıkları gösterme yoluyla belirten sıfatlardır. Çoğunlukla bu, şu, o, öteki, beriki, öyle, böyle, öbür şekilleriyle kullanılırlar. İsim soylu sözcüklerin önüne gelirler.- Bu yoldan geçip gidiyor her şey.
- Bilir misin, şu denizlerdir beni senden uzaklaştıran.
- Öteki köyün çocukları yine uslu durmamış.
📣 İşaret sıfatları, çekim eki aldıklarında işaret zamirine
dönüşür:
-
Sen
bu
hareketleri onaylıyor musun?
Sıfat
-
Sen
bunu
onaylıyor musun?
Zamir
-
O adam, buraya gelecek.
Sıfat
-
O,
buraya
gelecek
Zamir
2. Belgisiz Sıfatlar
Varlık ve nesnelerin miktarını ve sayısını açık, kesin olarak değil de
belirsiz olarak bildiren sıfatlardır.
Az, az buçuk, başka, bazı, bir, biraz, birçok, kimi, bir hayli,
birtakım, bir sürü, bütün, tüm, çok, çoğu, fazla, her, hiç, hiçbir,
nice, vb.
sıfatlar, belirsizlik sıfatları olarak kabul edilirler.
-
Çok insan, bolca problem demekti.
Sıfat
-
Biraz insanlık, hayata çok şey katar.
Sıfat
-
Başka dertlerin
varsa onu da anlatabilirsin.
Sıfat
-
Kimi
olaylar,
insanın başına birtakım sorunlar yaratır.
Sıfat
📣 NOT: Bir kelimesi, kimi zaman belgisiz
sıfat kimi zaman da sayı sıfatı olarak kullanılır. Belgisiz sıfat olarak
kullanıldığında çoğunlukla niteleme sıfatından sonra gelirler ve "herhangi
bir" anlamı katarlar. Sayı sıfatı ise çoğunlukla "tek, adet" anlamı
katar.
-
Bugün güzel bir deneme
buldum.
Belgisiz Sıfat
-
Sınava sadece bir kalemle
girebilirsiniz.
Sayı Sıfatı
📣 Belgisiz sıfatlar, çekim eki aldıklarında belgisiz zamire
dönüşür:
-
Ben konuyu kimi öğrencilere anlatamıyor
gibiyim.
Sıfat -
Yolda kimisi bu işe karşı çıkmış.
Zamir
3. Sayı Sıfatları
İsimlerin önüne gelerek onları sayı bakımından belirten sıfatlara sayı sıfatları denir. Kendi içinde farklı gruplara ayrılırlar.
✔🔆 Asıl Sayı Sıfatları
✔🔆 Üleştirme Sayı Sıfatları
✔🔆 Kesir Sayı Sıfatları
“m,p,r,s” ekleriyle kurulan sıfatlardır.
“mi” ile kurulabilir.
Sıfat ad
[On paralık] adam
Sıfat ad
Sıfat tamlamalarında ismin üzerine iyelik eklerinden birinin getirilip ad
ve sıfatın yer değiştirmesi sonucu tüm tamlamanın sıfat olması durumuna
kurallı birleşik sıfat denilir.
Çatlak cam
Sıfat ad
Çatlak cam+ı
⬊ ⬋
[Camı çatlak] ev
Sıfat ad
Bozuk araba
Sıfat ad
Bozuk araba+s+ı
⬊ ⬋
[Arabası bozuk] adam
Sıfat ad
Türkçe ve Edebiyat yönetimi.
Asıl sayı sıfatını tanımlarken sayıların adlardan önce gelerek onları
belirtmesi ile oluşan sayı sıfatlarıdır. "Kaç" sorusuna cevap
verirler.
- Elimde tam olarak üç yüz beş çiçek var.
- Aklımda beş bardak almak vardı.
-
Üç
renk aklımı aldı dün.
Varlıkların sayısını sıra biçiminde veren sıfatlardır. Bu sıfatlar -ıncı,
-inci, -uncu, -üncü eklerini alır. "Kaçıncı" sorusuna cevap
verirler.
- Okul beşinci gününde olaylara sahne oldu.
-
Kitabın
yetmiş beşinci sayfasını
açmayı dene.
Sayılara -er, -ar ekleri getirilerek kurulur. "Kaçar" sorusuna
cevap verirler.
- Sıraya üçer kişi otursun önce.
-
Herkese birer elma düştü.
Varlıkların parçalarının bütüne olan oranını gösteren
sıfatlardır.
- Bugün kuyumcudan çeyrek altın almayı düşünüyorum.
-
Mirastan üçte bir pay
aldım.
4. Soru Sıfatları
Normal olarak sıfatlara sorduğumuz bütün soruların birleştiği başlıktır. Ne, nasıl, hangi, kaç, kaçar, kaçıncı gibi sıfatlar soru sıfatları olarak kabul edilirler.- Ne yönden gitmemiz gerekiyor?
- Bunlar nasıl sorular?
- Hangi adamdı seni senden alan?
- Kaçar kişi gelmiş sınava?
📣 Not 1: Ne
sözcüğü kullanıldığı yere göre tür değiştirir.
-
Bu şehrin
ne tarafına
yöneldiler?
Sıfat
(İsmin önüne gelerek hangi anlamını taşıdığı için sıfattır.)
-
Ne
bakıyorsun arkadaşım öyle?
Zarf
(Niye, neden, niçin anlamına geldiği için zarftır.)
-
Bana
ne almayı
düşünüyor?
Zamir
(İsmin yerini tuttuğu için zamirdir.)
-
Ne yardan geçiyor ne
serden.
Bağlaç(Ne...ne tekrarlı bağlacıdır.)
-
Ne güzel
bir gün böyle?
Zarf
(Güzel sıfatının önüne gelerek çok anlamını taşır ve zarf olur.)
📣 Not 2: Soru tiplerinde sıkça karşımıza çıkan "soru anlamı sıfat sağlanmıştır?" sorularında pratiklik amacıyla "-mı, mi" soru edatını taşıyan
cümleleri eleyebilirsiniz. Bu cümlelerde soru anlamını ne olursa
olsun edat sağlar.
-
Nereden kaçtıklarını gördün mü?
(Soru anlamını edat sağlar.) -
Nerede bulmalıyım seni ben?
(Soru anlamını zamir sağlar.) -
Ne yönden gideceğini biliyor mu?
(Soru sıfatı olmasına rağmen soru anlamını edat sağlar.)
📣Not 3: Nasıl sözcüğü isim soylu sözcüklerin önüne geldiğinde sıfat,
fiilleri belirttiklerinde zarf olur.
- Nasıl davranıyor sana, söylemelisin. (Zarf)
- Nasıl günler geçiriyor sence? (Sıfat)
🔰 Sıfatlarda Pekiştirme
Sıfatlarda anlamı daha da güçlü kılabilme adına kurulan
sıfatlardır.
“m,p,r,s” ekleriyle kurulan sıfatlardır.
- Kıpkırmızı yanaklarıyla soğukta beni bekliyordu.
- Dün bana masmavi denizi gösterdi.
- Hiç unutmam dümdüz yollara sahipti bu şehir.
“mi” ile kurulabilir.
- Güzel mi güzel günler bizi bekliyor
🔰 Sıfatlarda Küçültme
-cık, -cik; -imsi, -ımtrak gibi eklerle kurulan sıfatlardır. Küçültme anlamı katarlar.
·
Minicik çocukla kendini bir tutuyor.
·
Mavimsi gözleriyle beni çok etkiledi.
·
Bozkırların
sarımtrak
görüntüsü beni çok etkiliyordu.
🔰 Sıfat Yapan -ki
İsimlerin ya da isim soylu sözcüklerin üzerine gelerek sıfat türetir. Yapım eki görevindedir.-
Bendeki bu aşk kimsede
yoktur.
Ben+de+ki aşk > sıfat yapmıştır.
Sıfat yapan -ki (-deki, -daki)
📣 Not 1:
İlgi zamiri olan -ki eki ile karıştırılmamalıdır. İlgi zamiri olan
-ki ekinin önünde daima tamlayan eki
(-ım, im, um, üm; -ın, in, un, ün)
bulunur. Ancak sıfat yapan -ki’nin önünde “genellikle” -de, da” eki
bulunur.
- Sahadaki olayları kimse unutamıyor.
-
Televizyonunkini sen kaybetmişsin.
Zamir -ki’si
(Televizyonun kumandası tamlamasında tamlananın yerini tutmuş)
📣 Not 2: Sıfat yapan -ki’nin önünde her zaman -de ya da -da eki
bulunmayabilir.
- Akşamki yemeği hiç beğenmedim.
🔰 Sıfatlarda Yapı
Sıfatlarda yapı, üç ana başlık altında incelenir.
- Basit Sıfatlar
- Türemiş Sıfatlar
-
Birleşik Sıfatlar
1. Basit Sıfatlar
Hiçbir şekilde yapım eki almamış ve iki kelimeden oluşmamış
sıfatlardır.
- Güzel günler göreceğiz çocuklar!
-
Bak şu gökyüzüne,
kara bulutlar çevrelemiş
tepemizi.
2. Türemiş Sıfatlar
Yapım eki ile oluşturulmuş sıfatlardır.
- Sessiz dostluklara ihtiyacım var. (Ses+siz)
- Onun hüzünlü gözlerini bir türlü unutamıyorum. (Hüzün+lü)
-
Sararmış heyecanlara ihtiyacım olduğunu sanma. (Sarı+ar-mış)
3. Birleşik Sıfatlar
Birleşik sıfatlar, en az iki kelimeden oluşan ya da kurallı bir şekilde
oluşturulan sıfatlardır.
Bu sıfatları iki başlık altında inceleriz:
- Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar
- Kurallı Birleşik Sıfatlar
- -lı, -lık, -sız ekiyle kurulanlar
- İyelik ekiyle kurulanlar
a. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar
En az iki kelimenin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş sıfatlardır.
Bu sıfatlar anlam yoluyla kaynaşmıştır.
- Birkaç gün ortalarda görünmeyelim.
- Cingöz insanlardan haz almıyorum.
-
Onun
birçok
şarkısı kayıp.
b. Kurallı Birleşik Sıfatlar
b.1 -lı, -lık, -sız Ekleriyle Kurulanlar
Sıfat tamlamalarında ismin üzerine -lı, -lık, -sız eklerinden
birinin getirilmesiyle bu tamlamanın tamamı sıfat yapılır. Böylelikle
kurallı bir birleşik sıfat ortaya çıkar.
Mavi göz
Sıfat Ad
Mavi göz + lü
Sıfat Ad
[Mavi gözlü] dev
Sıfat Ad
Kırmızı şapka
Sıfat ad
Kırmızı şapka+lı
Sıfat ad
[Kırmızı şapkalı] kız
Sıfat ad
On para
Sıfat ad
On para+lıkSıfat ad
[On paralık] adam
Sıfat ad
b.2 İyelik Ekiyle Kurulanlar
Sıfat tamlamalarında ismin üzerine iyelik eklerinden birinin getirilip ad
ve sıfatın yer değiştirmesi sonucu tüm tamlamanın sıfat olması durumuna
kurallı birleşik sıfat denilir.Çatlak cam
Sıfat ad
Çatlak cam+ı
⬊ ⬋
[Camı çatlak] ev
Sıfat ad
Bozuk araba
Sıfat ad
Bozuk araba+s+ı
⬊ ⬋
[Arabası bozuk] adam
Sıfat ad
Sorularda "Aşağıdaki birleşik sıfatlardan hangisi farklı bir yolla kurulmuştur?" denildiği zaman birleşik sıfatların kuruluş yollarını anımsayınız.
Hazırlayan: Melih
Özdamar - Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir
şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap
kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka
bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar
hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. Türkçe ve Edebiyat yönetimi.