Yenisey Yazıtları, genel anlamda birkaç satırlık kalıp sözcüklerden oluşmaktadır. Moğolistan’daki Orhun Abideleri’ne nazaran duygusal yoğunluktan oldukça uzak olan bu yapıtlar üzerine yapılmış araştırma sayısı oldukça azdır.
Kırgızlara ait olan Yenisey, bu negatif unsurlara rağmen V ve IX. yy.larda Türkçenin yazıya aktarıldığının somut bir kanıtıdır. Bu yazıtlarda ölen Türk beylerinin ardından, onun ağzından çıkan sözcüklerle yazılan ifadeler yer almaktadır. Birkaç satırdan ibaret olan bu yazıtlarda ölen kişinin çocuklarına, yurduna doyamadan ölmesinden bahsedilir.
1720 yılında Messersschmidt tarafından keşfedilmiş ve Strahlenberg ile Messerschmidt tarafından 18. yy.da dünyaya tanıtılmış olan Yenisey Yazıtları üzerine Radloff, Batmanov, Vasilyev vb. kişiler tarafından çalışmalar yapılmıştır.
Yenisey Yazıtları her ne kadar Orhun Abideleri’nden evvel yazılmış olsa da içeriği, dili bakımından saflık taşıdığı için ilk olma özelliği taşımaz. Sanatlı söyleyiş unsurunun eksikliği yüzünden ilk olarak ele alınmayan bu taşlarda aşağıdaki açıklamalar geçmektedir:
E 108 Yazıtı:
Altay’ın oğlu Begü
Bey, Oyuk ve Egük-Oyuk vadilerinin hükümdarı
Savaş seferlerinde bol mal elde etmiş, şahsen 15 düşman asker öldürmüş, kendisi de öldürülmüştür.
E: 59 Yazıtı:
İnal Ögâ unvanına sahip bir beyin oğlu Külüg Yıgin düşmanlarla savaşarak 27 yaşındayken öldürülmüştür. Soylu asker, hükümdarın halefiymiş. Kahramanın soyuyla bağlı olmayarak Tokuz Tatar milletinin ismi geçer. En büyük ihtimalle Tokuz Tatarlarla savaşarak öldürülmüştür. Bir kahramanlık adını kazanmış, düşmanla mücadelede hayatı sona ermiş. Akrabalarıyla ilişkileri iyiymiş.
altayli.net sitesinde yer alan makaleden de faydalanılmıştır.
